بسته بندي عبارتند از محافظي كه سلامت كالاي محتوي خود را از مرحله پس از برداشت و توليد تا مرحله مصرف (نگهداري يا انبارداري) حفظ كند.

بسته بندي به معني ساخت يا تهيه و تعبيه ظرف يا محافظي است كه سلامت كالاي مظروف يا محتوي خود را در فاصله زماني بعد از برداشت، توليد و در مرحله حمل و نقل، انبارداري و توزيع تا مصرف نهايي حفظ كند و از صدمات و خطرات احتمالي فيزيكي يا شيميايي آن جلوگيري كند.

بسته به معني تهيه ظروف، محافظ يا سيستمي است كه سلامت كالاي مظروف خود را در فاصله توليد تا مصرف حفظ نموده و آن را از ضربات، صدمات، لرزش، فشار و ارتعاش مصون نگه دارد. (ميرنظامي ضيابري، 1381، ص 5)

بسته بندي مكمل است به عنوان يك هنر يا علمي كه در رابطه با توسعه و استفاده از مواد، روش ها و تجهيزات براي بكارگيري محصول در يك ظرف به منظور محافظت از محصول در برابر مراحل مختلف تعريف شود، يا در تعريف بسته‌بندي مي‌توان گفت كه بسته‌بندي عبارت است از هرگونه ظرف يا بسته اي كه محصول در آن براي فروش به بازار عرضه مي‌شود و به وسيله آن اطلاعات لازم در مورد محصول به مصرف‌كنندگان منتقل مي‌شوند. (اسماعيلي پور، ش 54، 1378، ص 55)

بسته بندي محصول عبارتند از هرگونه ظرف يا بسته اي كه محصول در آن براي فروش به بازار عرضه مي‌شود يا به وسيله آن اطلاعات لازم در مورد محصول به مصرف‌كنندگان منتقل مي‌گردد. (روستا، ونوس، ابراهيمي، 1375)

بسته بندي، هنر، علم و صنعت آماده كردن كالا در محيط، حمل و نقل و فروش است. (خاكبيز، ش 31، 1380، ص 21)

مرحوم دهخدا در فرهنگ خود، بسته‌بندي را عبارتست از: بستن اشياء متفرق در يك لفاف يا در يك صندوق بيان مي‌كند. انستيتو بسته‌بندي آمريكا در كتاب لغت‌نامه خود، بسته‌بندي را چنين تعريف مي‌كند: دربرگرفتن محصولات، اقلام و يا بسته‌ها در يك كيسه، جعبه، ليوان، سيني، قوطي، لوله و يا فرم ديگري از ظروف، كه بتواند از اعمال عمده زير انجام دهد:

-    در برگرفتن كالا براي حمل و نقل و استفاده از محصول، يعني علت اصلي استفاده از يك بسته اين است كه بتوان محصول را از محلي به محل ديگر منتقل كرد.

-    محافظت یعنی کالا را از شرایط محیط خارج آن محافظت نماید.

-    انتقال اطلاعات، بسته بايد اطلاعات دقيقي از محتوي و محصول داخل خود را بيان كند

بسته بندي شخصيت محصول است و چهره كالا را مشخص مي‌كند، زيرا خريدار از طريق بسته بندي، محصول را شناسايي مي‌كند. درحقيقت بسته بندي پيام توليد كننده به خريدار است كه بين آنها ارتباط برقرار كرده و اطلاع رساني مي‌كند. (ميرنظامي، ضيابري، 1381، ص 5-6)

بسته بندي در بهترين حالت، به عنوان يك سيستم هماهنگ توصيف مي‌شود كه هدف از آن آماده سازي كالا جهت حمل و نقل، توزيع انباركردن، فروش و مصرف مي‌باشد.

بسته بندي يك عمليات تجاري پيچيده، پويا، علمي، هنري و بحث آفرين است كه در بنيادي‌ترين شكل خود، كاركردهاي محافظت، نگهداري، حمل و نقل، اطلاع رساني و فروش را شامل مي‌شود. بسته بندي نوعي عملكرد خدماتي است كه به خودي خود نمي تواند وجود داشته باشد؛ زيرا به يك كالا نيازمند است. اگر كالايي وجود نداشت، هيچ نيازي به بسته بندي نبود.

بسته بندي كاركردهاي بسيار متنوعي دارد، از كاركردهايي كه ماهيت فني دارد گرفته تا آنهايي كه به بازاريابي مربوط مي‌شوند.

كاركردهاي فني                     كاركردهاي بازاريابي

دربرگيري    /    اندازه‌گيري    /   تبادل اطلاعات    /   ارتقاء

محافظت   /     ذخيره‌سازي    /    نمايش    /    فروش

نگهداري    /   دورريزي    /   آگاهي‌رساني    /   ايجادانگيزه

ماهنامه صنعت بسته بندي- شماره 37

مشخصات فني بسته بندي نيازمند مهارت هاي علمي و مهندسي مي‌باشند، درحالي كه متخصصان بازاريابي نيازمند مهارت‌هايي در زمينه درك هنري و انگيزشي هستند. مديران بسته‌بندي نيازمند يك درك بنيادي هستند كه هر دو مقوله بازاريابي و فني را، همراه با شم تجاري خوب، شامل مي‌شود. اين دامنه غيرمعمول مهارتي، صنعت بسته‌بندي را بريك گزينه شغلي منحصر به فرد تبديل مي‌كند.

بسته بندي يك پديده جديد نيست، فعاليتي است كه ارتباط تنگاتنگي با تكامل جامعه دارد و از اين ديدگاه مي‌توان آن را تا دوره اوليه زندگي بشر ردگيري كرد. ماهيت درجه و كميت بسته‌بندي در هر مرحله از رشد يك جامعه بازتاب نيازها، الگوهاي فرهنگي، منابع، مواد و فن‌آوري آن جامعه مي‌باشد.

مطالعه نقش‌ها و اشكال متغير بسته بندي در طول قرون، به معناي واقعي، مطالعه اي است از رشد و تمدن. به نظر مي رسد كه تغيير، از نقطه نظر فردي، اغلب به آن چيزي اطلاق مي‌شود كه قبلا رخ داده است، ولي جامعه داراي تغييرات روزانه است: برخورد با چالش‌هاي جديد، آگاهي تركيب يافته جديد، پاسخ به نيازهاي جديد و رد سيستم‌هايي كه عدم مقبوليت آنها به اثبات رسيده است. اين تغييرات، ناگزير در نحوه بسته‌بندي، توزيع، و مصرف كالاهاي ما بازتاب مي يابند.

از آنجايي كه علم بسته‌بندي، با هرآنچه كه به عنوان يك جامعه انجام مي دهيم، رابطه تنگاتنگي دارد؛ پس تعجبي نخواهد داشت كه صنعت بسته بندي نيز همواره در حال تغيير باشد.

ممكن است يك بخش كامل، بدون هيچ اعتنايي رها شود و صنايع جديد با كشف مواد، فرآيندها و يا نيازهاي جديد ايجاد گردد. براي نمونه يك بخش جديد در بسته‌بندي پس از يك حادثه فاجعه‌آميز دستكاري در كالا (دوره تيلول در اكتبر 1982) زاده شد. جامعه ناگهان سيستم هاي بسته بندي را طلبيد كه دستكاري در كالا را نشان مي‌دهد.

تا دهه 1950، روغن موتور به صورت فله به مراكز سرويس تحويل مي شد كه خود آنرا در ظرف‌هاي شيشه اي يك ليتري پيمانه مي كردند. امتيازات روغن موتوري كه قبلاً در ظرف‌هاي فلزي پيمانه شده بود، بازارمربوطه را يكسره به استفاده از ظرف‌هاي فلزي سوق داد.

تا اواخر دهه 1960، ظرف‌هاي كمپوزيت فويل/ اليافي جايگزين ظرف‌هاي فلزي شده بود و تا اواخر دهه 1970، بطري‌هاي پلاستيكي جاي ظروف اليافي را گرفتند.

به طور مشابه، نحوه توزيع شير از بطري‌هاي شيشه‌اي قديم تا انواع امروزي جعبه‌هاي كاغذي ساده و اسپيتيك، بطري‌هاي پلاستيكي و كيسه‌هاي انعطاف‌پذير، تغيير كرده است كه هر روش امتيازات خاص خود را دارد.

اين كه روغن و شير در آينده چگونه توزيع خواهند شد، چيزي است كه مي‌توان در مورد آن گمانه‌زني كرد. مي‌توان گفت كه انتخاب آينده با نياز به فرآيند بسته‌بندي قابل قبول از نظر زيست محيطي و با توليد كمترين ضايعات تعيين مي‌شود. همچنين قيمت‌هاي نسبي مواد پتروشيمي و فلزي نيز در اين امر مؤثرند و نهايتاً، اين كه چگونه روغن و شير را خريداري كرده و مصرف مي كنيم نيز تأثير به سزايي دارد. هيچ گونه گزينه‌اي را نمي توان ناديده گرفت؛ تصور اين كه زماني شير درظرف‌هاي آلومينيومي با قابليت پركردن دوباره توزيع شود، به هيچ وجه دشوار نيست. (سوركا، ش 37، 1380، ص 3)

بسته بندي محصول از عوامل پرهزينه و مهم استراتژي بازاريابي است و بويژه در مواد غذايي اهميت خاصي دارد. طراحان بسته‌بندي محصولات با استفاده از چشم‌هاي الكترونيك در فروشگاه‌هامشاهده كرده اند كه خريداران فقط 3/2 ثانيه هربسته محصول را مشاهده مي‌كنند. امروزه هزينه‌هاي مربوط به بسته بندي در كشورهاي پيشرفته بسيار بالاست و چنين تخمين زده‌اند كه 10 درصد هزينه مربوط به خريد محصولات هزينه بسته بندي است. (روستا، ونوس، ابراهيمي، 1375، ص 217)

بسته بندي دربرگيرنده فعاليت هايي چون طرح‌ريزي و توليد ظرف يا جعبه هر محصولي مي‌شود. (كاتلر، آرمسترانگ، 1379، ص 386 و 387)

بسته بندي را مي‌توان وسيله تعيين شده براي تحويل مطمئن محصول به مصرف‌كننده نهايي در شرايطي سالم و حداقل هزينه كلي دانست.

بسته‌بندي آنچه را كه فروخته مي‌شود را حفاظت مي‌كند و آنچه را كه حفاظت مي‌شود به فروش مي رساند.

چنانچه در تعاريف فوق ملاحظه مي‌شود و هدف بسته بندي نگهداري كالا (حفاظت) در زمان پس از توليد در مدت حمل و نقل و در زمان نگهداري قبل از مصرف تا زمان مصرف مي‌باشد.

          توليد           نگهداري           حمل و نقل           نگهداري           مصرف

در هر مرحله از مراحل فوق بايد شرايط محيط و شرايط اختصاصي كالا را در انتخاب بسته مدنظر قرارداد و علاوه بر آن بايد شرايط رواني و تبليغاتي را در هنگام عرضه كالا به مصرف كننده نيز مورد توجه قرار داد. در نهايت بحث توجيه اقتصادي و هزينه اقتصادي و هزينه بسته بندي نيز موضوع تعيين كننده اي مي باشد و به طور خلاصه معيارهاي بسته بندي را مي توان در 5 گروه بسته بندي نمود‍:

1-نمود  2-حفاظت  3-عملكرد  4-هزينه  5-احياناپذير